قبل از اینکه به اهمیت زبان عربي بپردازیم، لازم است تا معنا و مفهوم کلمه عرب را نیز بدانیم. در کتاب رحیق المختوم در این مورد چنین آمده است:
معنای عرب: عرب در لغت، به صحراهای خشک وبیابان های بی آب و علف اطلاق می شود. این لفظ از گذشته های دور بر جزیرة العرب نیز اطلاق شده است؛ چنانچه به ساکنان این منطقه و کسانی که آن را برای سکونت برگزیدند، عرب گفته شده است.جزیرة العرب از غرب به دریای سرخ و شبه جزیرهء سینا، از شرق به خلیج و بخش بزرگی از مناطق جنوبي عراق، از جنوب به دریای عرب که امتداد دریای هند است و از شمال، به سرزمین شام و قسمتی از خاک عراق محدود شده و مساحتش، تقریباً به یک میلیون تا یک میلیون و سیصد هزار میل مربع می رسد، ومی توان گفت که:جزیرة العرب از لحاظ اوضاع داخلی از هر سو در محاصره صحراها قرار گرفته است.
زبان عربي یکي از قدیمی ترین زبانهای زنده جهان به حساب میرود که در جزیرة العرب نشأت نموده و تاریخ باستانی دارد، این زبان قبل از اسلام نیز وجود داشت. پیش از آمدن اسلام این زبان فقط به زبانِ شعر و خطابت شهرت یافته بود، أما بعد از اینکه جزیرة العرب به انوار اسلام منور گردید این زبان به یک زبان علمي، تمدني، شمولي، اخلاقي، ایماني و جهاني تبدیل گردید.
زبان عربي نه تنها اینکه یک زبان اسلامي و قرآنی بوده، بلکه در عصر امروزيکي از زبانهای مهم بین المللی نیز به شمار میرود که در سازمان ملل متحد ششمین مقام را احراز نموده و به حیث یک زبان رسمی و بین المللي معرفی شده است. زبان عربي زبانیست که دین مقدس اسلام آنرا عزت بخشیده ، زیرا زبانیست که پیامبر گرامي ما سیدالمرسلین(صلواتُ الله علیه وسلم) بر آن صحبت می نمود و قرآن نیز بر آن نازل گردید، طوریکه الله متعال در مورد کتاب خویش چنین می فرماید: [إِنَّاأَنزَلْنَاهُ قُرْآنًاعَرَبِيًّالَّعَلَّكُمْ تَعْقِلُونَ]. (سورة یوسف آیت 2)
ترجمه: ماآنراقرآنى عربى نازل كرديم باشدكه بينديشيد.
: دومین خلیفه اسلام حضرت عمر (رضي الله عنه) در مورد أهمیت زبان عربي چنین می فرماید:( تَعَلّموا الْعَرَبِيّةَ، فَإنّهَا مِنَ الْدّیْنِ). زبان عربی را بیآموزید، زیرا او (جزء) دین می باشد.
مسلمانها در هر عصر برای فراگیری این زبان زیاد تلاش ورزیده اند تا به وساطت آن بتوانند از تاریخ اسلامي و از علوم مختلف شرعي خود آگاهي کامل، و فهم اصیل به دست بیاورند. ما بحیث یک فرد مسلمان نیاز داریم تا قرآن مجید را تلاوت نمایم و آنرا بدانیم، أما می دانیم که فهم دقیق و برداشتهای سالم از شریعت اسلامي بدون عربی کار بسیار دشوار و غیر معقول می باشد و زبان عربی درشکل گیری فهم اصیل اسلامي نقش بارزرادارد و به همین خاطر می توان گفت که: زبان عربي کلید علوم شرعي می باشد.
انسان‌ها در دنیا با زبانهای گوناگونی با هم ارتباط برقرار می‌کنند که یکی از آن‌ها زبان عربی است. زبان عربی بیش از هزار سال است که با زبان فارسی پیوند دارد. مهم‌ترین ویژگی زبان عربی این است که لغت قرآن است و خداوند مهربان آیات کتاب خود را با این لغت برما نازل کرده است. پیامبر اکرم (ص) و ائمه معصومین (ع) با این لغت با خدا مناجات می‌کرده‌اند و این لغت زبان متون و منابع ارزشمند اسلامی، یعنی متون حدیثی، تفسیری، تاریخی و … است. از این نظر قداست و ارزش خاصی دارد و کسانی که بخواهند بلاواسطه با حقیقت اسلام آشنا شوند، لازم است که با این زبان آشنایی کامل داشته باشند.
1-ویژگی‌های زبان عربی
علاوه بر آنچه بیان شد، زبان عربی ویژگی‌های خاصی دارد که برخی از آن‌ها عبارت‌اند از:
• یکی از کامل‌ترین و غنی‌ترین زبان‌هاست.
• از وسیع‌ترین زبان‌ها در لغت و اصطلاح است.
• آن را زبان اهل بهشت نیز دانسته‌اند؛ چنان‌که از حضرت رسول اکرم (ص) نقل شده است: «من عرب را به خاطر سه چیز دوست می‌دارم: اول اینکه خودم عرب هستم. دوم اینکه قرآن عربی است، و سوم اینکه زبان اهل بهشت عربی است.» [2]
با این توصیف‌ها، ضرورت یادگرفتن زبان عربی برای غیر عرب زبان‌هایی که تشنه و دلداده معارف دینی و نیازمند استفاده از منابع اصیل آن هستند، واضح است.
2-روایاتی در مورد زبان عربی
در برخی از روایات آمده است:
1. اهل بهشت و حوریان بهشتی به زبان عربی سخن می‌گویند.
2. از حضرت صادق (علیهما‌السلام) از پدر بزرگوارش روایت شده است: «خداوند با هیچ پیامبری سخن نگفت، مگر با زبان عربی: «ما انزل‌الله تبارک و تعالی کتاباً و لا وحیاً الا بالعربیه؛ فکان یقع فی مسامع الانبیا بالسنه قومهم و کان یقع فی مسامع نبینا (ص) بالعربیه».
3. زبان عربی زبان خدای متعال است: «تعلموا العربیه فإنها کلام‌الله الذی یکلم به خلقه الوحی ینزل من عندالله عزوجل بالعربیه فاذا اتی نبیا من الانبیا إتاه بلسان قومه.»
4. همچنین در آغاز جهان زبان حضرت آدم (ع) عربی بود، ولی پس از اینکه نافرمانی کرد و از میوه درخت ممنوعه خورد خداوند نعمت‌هایش را سلب کرد و زبان عربی را از او گرفت و زبان سریانی را جانشین آن کرد: «کان لسان آدم العربیه و هی لسان اهل الجنه. فلما عصی ربه ابدله بالجنه و نعیمها الارض و الحرث و بلسان العربیه السریانیه.» سپس نخستین کسی که به زبان عربی سخن گفت: حضرت اسماعیل (ع) بود.
حضرت یوسف (ع) در اولین ملاقات خود با پادشاه مصر به زبان عربی سلام کرد و حضرت سلیمان (ع) آن را زبان عبادت خود قرار داد. حضرت موسی (ع) متن زیر را با اشاره به عربی بودن معارف اسلامی به زبان عبری روی سنگی نقش کرده بود که پس از ظهور اسلام کشف شد: «باسمک اللهم جاء الحق من ربک بلسان عربی مبین لا اله الا الله، محمد رسول‌الله، علی ولی الله و کتب موسی بن عمران بیده»
همچنین گفته می‌شود که وزرای حضرت مهدی (عج)، با آنکه همه از غیر عرب خواهند بود، به زبان عربی سخن خواهند گفت.
5. این زبان به‌عنوان زبان مقدس در بیشتر عبادات و برخی معاملات اسلامی جلوه کرده است. در اسلام، اذان و اقامه نماز و تلبیه حج و عمره باید به زبان عربی باشد و همه مسلمانان موظفند، الفاظ عربی آن‌ها را بیاموزند. قرآن مجید نیز به عربی تلاوت می‌شود و متون ادعیه، زیارات و تسبیحات به عربی است. عقاید اسلامی نیز به زبان عربی به میت تلقین می‌شود. در مواردی از بخش معاملات فقه اسلامی نیز درباره اشتراط یا عدم اشتراط عربیت بحث می‌شود و اشتراط آن می‌تواند درجاتی داشته باشد. مثلاً با وجود اختلاف فتوای فقیهان برای ازدواج و طلاق، خواندن صیغه لازم است و این صیغه مخصوصاً در صورت امکان باید به زبان عربی باشد. البته قوام عقد به نیت است و نه به کلام، ولی در عقود مهمی مانند ازدواج و طلاق گونه‌ای، ارتباط الهی نیز مطرح است و به همین دلیل در این موارد هم صیغه خوانده می‌شود و هم آن صیغه به زبان مقدس عربی است.
3-آیا باید نماز را به زبان عربی بخوانیم؟
چرا باید نماز را فقط به زبان عربی بخوانیم و هرکسی نمی‌تواند به زبان مادری و محلی خود نماز بخواند؟ باید به نکات زیر توجه داشت:
-حفظ نماز در طول زمان‌ها به وسیله زبان عربی
می‌توان گفت، عمده‌ترین دلیل در خواندن نماز به زبان عربی، پس از آنکه نماز سنت پیامبر(ص) است و عبادات توقیفی هستند (به جا آوردن آن‌ها باید به همان شکلی باشد که خداوند تعیین فرموده است)، حفظ و بقای نماز در طول قرون و اعصار است که بدون کم و کاست برای همیشه باقی بماند. اگر هر کسی به زبان محلی و مادری خود آن را تلفظ می‌کرد، احتمال کم و زیاد شدن الفاظ، تحریف و آمیخته شدن به خرافات و مطالب بی‌اساس منتفی نبود و چه بسا این تغییرات، به دیگر واجبات و ارکان نماز نیز سرایت می‌کرد و شاید کم‌کم اصل نماز از اهمیت می‌افتاد و کاملاً به فراموشی سپرده می‌شد.
بدیهی است برای اینکه هر چیزی برای همیشه و در طول تاریخ بماند، باید دارای معیار و مقیاسی غیرقابل تغییر باشد؛ نظیر اینکه در مورد اندازه، میلی‌متر، سانتی‌متر و یا متر، در مورد وزن، گرم، کیلو و … را به‌عنوان معیار و میزان غیرقابل تغییر قرار داده‌اند. همچنین در مورد نماز، اموری را که به نام واجبات و ارکان است، به‌عنوان معیار و ملاک قرار داده‌اند که یکی از آن‌ها لزوم عربی بودن اذکار واجب آن است.
-وحدت مسلمانان به‌وسیله زبان عربی
اسلام دینی جهانی است و می‌خواهد همه مسلمانان را در یک جبهه و صف واحد قرار دهد. تشکیل چنین جمعیتی بدون زبان واحدی که همه با هم تفاهم کنند، امکان‌پذیر نیست و زبان عربی که به اعتراف اهل فن، از جامع‌ترین زبانهای دنیاست، می‌تواند به‌عنوان یک زبان بین‌المللی و زبان نماز تمام مسلمانان، رمز وحدت و نشانه یگانگی مسلمانان باشد. این اصل در سایر دستورات اسلامی، همچون به سوی قبله واحد نماز خواندن و … نیز تجلی پیدا کرده است.
-آسان بودن یادگیری نماز
ممکن است به ذهن کسی برسد که وادار کردن مردمی غیرمسلط بر زبان عربی به خواندن نماز به زبان عربی، نوعی ایجاد مشقت برای آن‌ها و اجحاف و ستم در حق آن‌هاست. در جواب می‌توان گفت: «برای مردمی که برای رفع حوایج روزمره خود، ده‌ها و بلکه صدها اصطلاح و واژه‌های بیگانه را به راحتی یاد گرفته‌اند و به کار می‌برند، یاد گرفتن کلمات نماز که مجموع کلمات واجب آن (با حذف کلمات تکراری) حدود 20 کلمه است، کار مشکلی نیست. از طرف دیگر، معنای ظاهری و سطحی کلمات نماز بسیار ساده و آسان است و همه مردم به‌راحتی می‌توانند معنای سطحی و ظاهری «بسم‌الله‌الرحمن‌الرحیم» و … را یاد بگیرند؛ هر چند این کلمات دارای معانی عمیق و گسترده نیز هستند.
4-زبان عربی کامل‌ترین زبان‌هاست
از نظر زبان‌شناسان، زبان عربی از کامل‌ترین زبانهای دنیاست که به‌خوبی می‌تواند مفاهیم و مطالب گسترده و عمیق را در قالب‌های زیبا و کوتاه بیان کند.
5-جایگاه جهانی
زبان عربی یکی از پرگویش‌‌ترین زبانهای جهان، بزرگ‌ترین عضو از شاخه زبانهای سامی است و با زبانهای عبری و آرامی هم‌خانواده است. زبان عربی یکی از شش زبان رسمی ملل متحد است. این زبان امروز دارای لهجه‌ها و گویش‌های گوناگونی است و زبان عربی مدرن استاندارد به‌عنوان زبان رسمی کتابت در تمام کشورهای عرب پذیرفته شده است. علاوه بر جهان عرب، این زبان در کشورهای چاد، اریتره نیز از میزانی از رسمیت برخوردار است.
زبان عربی زبان قرآن و بسیاری از متون اولیه مسلمانان است و نزد بسیاری از مسلمانان مقدس شمرده می‌شود. در دوران طلایی اسلام، عربی به‌عنوان زبان اول جهان اسلام از اهمیت بالایی برخوردار بود و آثار علمی، ادبی و مذهبی فراوانی به این زبان نوشته می‌شد. تأثیر عربی بر زبانهای دیگر جهان اسلام، از جمله فارسی،اردو، کردی، و زبانهای مختلف خانواده ترکی چشمگیر است.
6-شمار گویشوران
شمار کسانی که عربی را همچون زبان مادری به کار می‌برند، از 174 تا 442 میلیون تن گفته شده است. عربی زبان رسمی 25 کشور است که کل جمعیت آن‌ها 329 میلیون تن است [1]. باید توجه داشت که زبان مادری نیمی از جمعیت کشورهای عربی شمال آفریقا مانند مراکش و الجزایر، زبان «آمازیغی» است و در قانون اساسی جدید این دو کشور زبان آمزیغی به‌عنوان زبان رسمی در کنار فرانسه و عربی به رسمیت شناخته شده است.
