فراگیری آن بخش از علم تجوید که مربوط به تلفظ صحیح حروف عربی میشود، جهت صحیح خواندن قرائت نماز، واجب و لازم است؛ ولی رعایت خصوصیت‌های دیگر حروف که در تمایز آن حرف از حروف دیگر نقشی ندارد، لازم نیست.
تلفظ حروف عربی در صلاة
—
مخارج حروف
تلفظ برخی حروف بین فارسی و عربی مشترک است؛ ولی چند حرف وجود دارد که تلفظ آنها در عربی، متفاوت با فارسی است و غالباً فارسی‌زبانان این حروف را یکسان با حروف مشابه تلفظ می‌کنند؛ مانند آن‌چه در ضاد و زای و ذال و ظاء شاهدیم. اکنون به شیوه درست تلفظ چنین حروفی می‌پردازیم:
تلفظ حرف حاء
«ح»: «حاء» از حروف حلقی است. به عبارت دیگر، هنگام خروج هوا، وسط حلق قدری تنگ میشود، که باعث سایش هوا به دیواره حلق شده، صدای «حاء» تولید میشود.
تلفظ حرف عین
«ع»: «عین» نیز مانند «حاء» از وسط حلق و با همان شرایط تلفظ میشود، با این فرق که هنگام تلفظ «عین»، تارهای صوتی مرتعش شده و صدا آشکار میگردد.
تلفظ حرف غین
«غ»: «غین» از حروف حلقی است که مخرج آن نزدیکترین قسمت حلق به دهان است. مخرج «غین» با «خاء» یکی است و تنها تفاوتشان آن است که تلفظ «غین» همراه با ارتعاش تارهای صورتی است؛ مثل صدایی که در هنگام غرغره نمودن آب در حلق تولید میشود. برخی فارسی زبان‌ها، این حرف را به صورت «ق» تلفظ می‌کنند.
تلفظ حرف واو
«و»: در فارسی «واو» و «فاء» هم مخرج می‌باشند؛ یعنی با چسبیدن لبه دندانهای پیشین بالا به لب پایین تلفظ میشود، اما در زبان عربی، «واو» با جمع شدن لبها و به اصطلاح غنچه شدن آنها و ارتعاش تارهای صوتی ادا میشود. به عبارت دیگر، این حرف، به صورت حرف «W» در زبان انگلیسی تلفظ میشود.
تلفظ حرف ثاء
«ث»: حرف «ثاء» از تماس سر زبان با لبه دندانهای پیشین بالا، همراه با دمیده شدن هوا تلفظ میشود. هنگام تلفظ این حرف، نوک زبان قدری بیرون می‌آید.
تلفظ حرف ذال
«ذ»: «ذال» همانند «ثاء» تلفظ میشود، با این فرق که هنگام ادای آن تارهای صوتی به لرزه در آمده و صدا آشکار میگردد، باید دقت نمود که هنگام تلفظ «ذال»، وسط زبان پایین باشد و به سوی کام میل پیدا نکند.
تلفظ حرف ظاء
«ظ»: مخرج «ظاء» با حروف «ذال» و «ثاء» یکی است و دقیقاً همانند «ذال» تلفظ میشود، با این تفاوت که در ادای حرف «ظاء» زبان به طرف کام رفته، با آن منطبق میشود، که همین امر سبب درشت ادا شدن این حرف میگردد.
تلفظ حرف طاء
«ط»: مخرج «طاء» با حروف «دال» و «تاء» مشترک است؛ یعنی از برخورد سر زبان با ریشه دندانهای پیشین بالا تولید میشود. اما در تلفظ «طاء» زبان کاملا با کام منطبق شده، با جدا شدن آنها از یک‌دیگر و به لرزه درآمدن تارهای صوتی، این حرف تولید میشود.
تلفظ حرف صاد
«ص»: مخرج «صاد» همانند «سین» و «زای» است؛ یعنی از برخورد سر زبان با بن دندانهای پیشین پایین یا بالا (که در افراد مختلف به صورت متفاوت دیده میشود) ادا میشود. تفاوت «صاد» با «سین» در انطباق زبان در هنگام تلفظ «صاد»، با کام است، که موجب درشت ادا شدن آن میشود.
تلفظ حرف ضاد
«ض»: طبق توصیف علمای تجوید در قرون اولیه اسلامی، «ضاد» از برخورد کناره زبان با کناره دندانهای کرسی بالا، همراه با چسباندن زبان به کام، تلفظ می‌شده است؛ اما به نظر علمای آواشناسی در عصر ما، تلفظ این حرف دگرگون شده است، لذا اکثر اهل مصر و مغرب عربی، آن را شبیه «طاء» و اهل عراق و نجد آن را شبیه «ظاء» ادا می‌کنند.
با این حال با توجه به اینکه نزدیکترین حرف به «ض»، حرف «د» است، برای تلفظ آن توصیه میشود که حرف «د» را به صورت درشت تلفظ کنند؛ از‌این‌رو وقتی کلمه حاوی حرف «ض» را با حروف انگلیسی می‌نویسند، به جای حرف «ض»، حرف «D» قرار می‌دهند.
سوال مهم آیا درست تلفظ کردن در اصل عبادت تاثیر دارد؟
مقام معظم رهبری
پرسش: آیا ادا کامل الفاظ عربی در نماز واجب است؟ آیا اگر کلمات به‌صورت عربی صحیح و کامل تلفظ نشود، نماز محکوم به صحّت است؟
پاسخ: واجب است که همه ذکرهاى واجب نماز از قبيل قرائت حمد و سوره و غير آنها به‌طور صحيح قرائت شود و اگر نمازگزار کيفيت صحيح تلفظ کلمات عربى را نمىداند، واجب است که ياد بگيرد و اگر قادر به يادگيرى نيست، معذور است.
مخارج هفده حرفی که از محل خاص در دهان یا زبان ادا می‌شوند
- «ح» و «ع» : صدایشان از آخر حلق خارج میشود مثل: رحیم و عبد
- «ط» : زبان و دهان باید جمع گردند و صدای خشنی از دهان بیرون آید مثل: صراط
- «ت» : دهان و زبان باز و صدای آن از پشت دندانهای جلو بیرون می‌آید مثل: مستقیم
- «غ» : صدای آن از بین زبان کوچک و گوشت مقابل آن کشیده میشود مثل: غَیر
- «ق» : برای تلفظ صحیح آن باید زبان کوچک به گوشت مقابل آن بچسبد و کنده شود مثل: مستقیم
- «ب» : باید به نرمی دو لب به هم برخورد نماید و محکم به هم نچسبد مثل: سبحان
- «س» : زبان پشت دندانهای ثنایا و رباعیاتِ پایین قرار می‌گیرد مثل: مستقیم
- «ث» : برای تلفظ صحیح آن زبان از بین دندانهای جلو بیرون می‌آید مثل: مثلاً
- «ص» : دهان و زبان جمع میگردد و هنگام ادا کمی صدای صوت می‌شنویم مثل: الصمد
- «ز» : صدایی مثل صدای زنبور از پشت دندانهای جلو شنیده میشود مثل: أنزلناه
- «ذ» : زبان باید کمی از بین دو دندان جلو بیرون آید مثل: الذین
- «ض» : صدای آن باید از کنار زبان بزرگ مقابل چشم قرار گرفته موجود گردد مثل: غیرالمغضوب
- «ظ» : دهان و زبان جمع میشود و صدای درشتی از سقف دهان بیرون می‌آید مثل: عظیم.
جدول بالا راهنمای تلفظ این حروف به زبان عربی است؛ اما بهترین راه شنیدن قرائت قرآن است درحالی‌که به کتاب قرآن نگاه می‌کنید.
رعایت تلفظ حروف زبان عربی در خواندن نماز، واجب است ؟
رعایت مخارج حروف زبان عربی در خواندن نماز، واجب می باشد.
مخارج حروف:
زبان عربی دارای ۲۸ حرف می باشد. که فقط ۱۰ حرف از این حروف دارای تلفظ متفاوت با زبان فارسی می باشند. این حروف ده گانه عبارتند از:
( ث ، ح ، ذ ، ص ، ض ، ط ، ظ ، ع ، غ ، و )
—
—
تلفظ صحیح این حروف را در زبان عربی
ح: از حروفی است که از حلق ادا میشود.به عبارتی دیگر در هنگام خروج هوا وسط حلق قدری تنگ میشود،که باعث سایش هوا به دیواره حلق شده،صدای”حاء”تولید میگردد.حرف «حاء» با گرفتگی خاصی در حلق ایجاد می شود. مانند کسی که بخواهد مثلاً پوست تخمه ای را که در حلق خود گیر کرده با فشار هوا خارج کند!
مثال:اَحسَنَ،اَحَدُکُم،بِحارُ،حِجابا.
ع: از وسط حلق و با همان شرایطی که مخرج “حاء”داشته ادا میشود با این تفاوت که هنگام تلفظ “عین”تارهای صوتی مرتعش و صدا آشکار میگردد.این حرف از میان حلق و به صورت نرم تلفظ می شود و گویی صدا «کش» می آید! (البته این به معنای افراط در نرمی حرف نیست). دقت کنید که حرف «ع» مفخم و پر حجم اداء نشود.
مثال:اَعلَمُ،عَسَیتُم،یُدَعّونَ،نَدعُ.
غ: از حروف حلقی است و مخرج ان نزدیکترین قسمت حلق به دهان میباشد.هنگام تلفظ “غین” همراه با ارتعاش تارهای صوتی میباشد،مثل صدایی که در هنگام غرغره نمودن آب در حلق تولید میشود.حرف «غین» از همان محل تلفظ حرف «خاء» یعنی از ناحیه حلق تلفظ شده، ولی صدای آن نرم و کشیده . دنباله دار است، و حالت خراش و خشونت «خاء» را ندارد. صدای «غ» باید درشت و پر حجم باشد.
مثال:تَغابُنِ،غَرَبَت،غَفورا،فَراغَ
و: در زبان فارسی با چسبیدن لبه دندانهای پیشین بالا به لب پایین تلفظ میشود،اما در زبان عربی با جمع شدن لبها(غنچه شدن لبها)و ارتعاش تارهای صوتی ادا میشود.برای تلفظ «واو» نباید مثل صدای فارسی آن، دندان های بالا با لب پایین مماس گردد؛ بلکه در اداء این حرف، لب ها به حالت «غنچه» در می آید و صدای «و» از میان دو لب خارج می شود. باید دقت کرد که حرف «واو» کم حجم و نازک اداء شود.
مثال:وَراءَ،وُجِدَ،وَحدَهُ،وَلِیّا
ث: از تماس سر زبان با لبه دندانهای پیشین بالا همراه با دمیده شدن هوا تلفظ میشود. هنگام تلفظ این حرف،نوک زبان قدری بیرون می آید.این حرف را باید به اصطلاح «نوک زبانی» و نازک و کم حجم تلفظ کرد (مانند کودکی که نوک زبانی صحبت می کند!).
یعنی در حالی که نوک زبان با دندان های جلو در آرواره بالا تماس دارد هوا را بیرون می دمیم (فشار نوک زبان بر دندان ها زیاد نباشد).
حرف «ث» بدون اینکه صدای سوت از آن شنیده شود تلفظ می گردد.
مثال:بُعثِرَ،کَثیرا،ثَمودُ،یَبُثُّ
ذ: هنگام ادای آن تارهای صوتی به لرزه در آمده و صدا آشکار میگردد.باید دقت نمود که هنگام تلفظ “ذال”وسط زبان پایین باشد و بسوی کام میل پیدا نکند.حرف «ذال» عیناً مانند حرف «ث» از تماس نوک زبان و دندان های بالا و با صدای نازک و «کم حجم» تلفظ می گردد. دقت کنید که فشار نوک زبان بر دندان ها زیاد نباشد.
مثال:اُذکُروا،عَذابَ،کِذّابا،حِذرَهُم
ظ: مخرج”ظاء”با حروف “ذال”و”ثاء”یکی است و همانند”ذال”تلفظ میشود،با این تفاوت که در ادای حروف”ظاء”زبان به طرف کام رفته،با آن منطبق میشود،که این امر سبب درشت شدن این حرف میگردد.این حرف دقیقاَ مانند حرف «ذ» از تماس نوک زبان و سر دندان های جلوی آرواره ی بالا ایجاد می شود؛ با این تفاوت که صدا در حرف «ظاء» درشت و پر حجم می گردد (ذال مفخم). حرف «ظ» نیز دارای صفت اطباق می باشد. باید دقت کرد که هوا با فشار دمیده نشود.
مثال:عَظیمُ،حافِظُ،ظُلَلُ،ناظِرَهُ
ص: مخرج”صاد”از برخورد سر زبان با بن دندانهای پیشین یا بالا(در افراد مختلف بصورت متفاوت دیده میشود)ادا میشود.تلفظ “صاد “درشت ادا میشود.
حرف «صاد» مانند «س» تلفظ می گردد؛ فقط به همراه آن، صدا پر حجم و درشت می گردد (سین پرحجم = سین مفخم). برای این کار گلو را پر حجم کنید. به اصطلاح عامیانه، باد در گلو بیندازید!.
حرف «ص» دارای دو صفت «اطباق» و صفیر می باشد. اطباق در لغت به معنای «چسبانیدن و روی هم قرار دادن دوسطح» و در اصطلاح قرائت، عبارت است از «منطبق شدن بخشی از سطح زبان با سقف دهان به هنگام تلفظ حرف». همچنین صفت «صفیر» نیز باعث می شود «سایش هوا یا صدا» در مخرج این حرف پدید آید. تأکید می شود که هنگام تلفظ «ص» نباید صدای سوت شنیده شود.
مثال:فَاصطادوا،قاصِفا،صالِحینَ،صُبّوا
ض: حرف «ضاد» از تماس کناره زبان با دندان های آسیای بالا (از هر طرف که مقدور باشد) و با صدای پر حجم و درشت تلفظ می شود. حرف «ض» نیز دارای صفت «اطباق» می باشد. اگر دقت کنید اکثر قراء مشهور جهان که نوار تلاوتشان در دسترس است، خرف صاد را مانند «دال» همراه با صدای پر حجم تلفظ می کنند (دال مفخم). البته در صورتی که بخواهیم به این روش تلفظ نماییم، بهتر است «دال مفخم» را کمی نرم تر اداء کنیم و مانند «دال» باشدت همراه نباشد.
